25 07 2016
پراکنش بذر در کاکتوس ها
پراکنش بذر در کاکتوس ها
پراکنش بذر در کاکتوس ها
شیوه انتشار بذر یک کاکتوس خاص بسته به خصوصیات ساختاری میوه و خود بذر و همچنین ویژگی های زیستگاه گیاه متفاوت است. بذر کاکتوس ها عموما به وسیله دو عامل اصلی در محیط پراکنده می شوند: حیوانات و آب. عامل سوم و کم اهمیت تر در این زمینه باد است که در جابجایی بذر معدودی از کاکتوس ها مثل بذرهای بال دار پتروکاکتوس ها(Pterocactus) نقش اصلی را به عهده دارد.
پراکنش به وسیله حیوانات به سه شیوه انجام می شود:
۱) گونه های زیادی از کاکتوس ها میوه های گوشت دار با رنگ روشن و جذاب تولید می کنند که می تواند غذای خوبی برای بسیاری از حیوانات مثل پرنده ها، خزنده ها و جونه ها باشد.
این حیوانات بذر را به جاهایی دور از گیاه مادری منتقل می کنند و به عنوان واسطه مهمی بین گیاه و ذخیره بذر خاک عمل می کنند. بیشتر بذر هایی که توسط حیوانات پراکنده می شوند پوسته ضخیم نفوذ ناپذیری دارند که دربرابر اسیدها و آنزیم های دستگاه گوارش حیوانات مقاوم اند. گاهی هم تکاملی (coevolution) بین گیاه و حیوان مصرف کننده میوه به اندازه ای پیش رفته که عبور از دستگاه گوارش حیوان و قرار گرفتن در معرض اسیدهای دستگاه گوارش آن برای جوانه زنی بذر عاملی ضروری است چون با زدودن مواد شیمیایی روی پوسته دانه باعث شکسته شدن خفتگی بذر می شود. نمونه هایی از کاکتوس ها که بذر آنها به این شیوه وسیله حیوانات پراکنده می شوند عبارتند از: اپنتیا (Opuntia) اپی فیلیوم (Epiphylium) هیلوسرعوس (Hylocereus) پاچی سرعوس (Pachycereus) فروکاکتوس (Ferocactus) ملوکاکتوس (Melocactus) کارنجیا (Carnegia) سکلروکاکتوس (Sclerocactus) پرسکیا و Stenocereus_griseus. چون پستانداران(جونده ها) دارای حس بویایی قوی هستند و عموما شب گردند بذر هایی که به وسیله آنها پراکنده می شود غالبا در میوه های معطر با رنگ تیره به بار می نشینند اما میوه های بذر هایی که به وسیله پرندگان پراکنده می شوند بی بو هستند و معمولا رنگ های درخشان دارند.
۲) احتمالا شایع ترین نوع پراکنش بذر گیاهان انتشار توسط مورچه ها است. این شیوه این مزیت را دارد که احتمال قرار گرفتن بذر در جای مناسب برای جوانه زنی و دور ماندن آن از دسترس شکارچیان بذر را افزایش می دهد اما در مقایسه با شیوه های دیگر، پراکنش بذر در فاصله کمتری از گیاه مادری انجام می شود. برخی از کاکتوس ها که بذر آنها بوسیله مورچه ها پراکنده می شود عبارتند از: سترومبوکاکتوس (Strombocactus) آزتکیوم (Aztekium) پارودیا (Parodia). بذر #بلوسفلدیا_لیلیپوتیانا با شکل ویژه ای که دارد نمونه مشخصی از سازگاری با این شیوه پراکنش است.
بسیاری از گونه هایی که پراکنش بذر آنها وابسته به مورچه هاست روی سطح دانه خود قشر روغنی ای دارند (Elaiosome) که پاداشی برای مورچه ها به حساب می آید. این قشر روغنی مورچه ها را تحریک به جمع آوری دانه ها و انتقال آنها به لانه شان می کند. مورچه ها قشر روغنی روی بذر را مصرف می کنند در حالی که خود بذر سالم و دست نخورده در زباله دانی مورچه ها دور ریخته می شود. در بعضی گونه ها این قشر روغنی علاوه بر جذب مورچه ها از شکار شدن دانه توسط جوندگان جلوگیری می کند.
۳) بذر ها منفعلانه روی بدن حیوان حمل و در محیط پراکنده می شوند. پراکندگی دانه از طریق چسبندگی گزینه جذابی برای گیاهان است چون نیازی به تامین پاداش تغذیه ای برای عامل پراکنش نیست. از سوی دیگر، میزان جابجایی دانه های چسبنده ممکن است کم باشد چون گیاهان با چنین دانه هایی هیچ نوع سازگاری ای برای جذب عوامل پراکنش ندارند. اما این بذر ها با چسبیدن به مو و پشم حیوانات می توانند تا فاصله بسیار زیادی از گیاه مادری منتقل شوند.
دو گروه از حیوانات بذر کاکتوس ها را در محیط پراکنده می کنند:
۱) پخش کننده های اصلی که میوه را مستقیم از گیاه برداشت می کنند و شامل حیوانات روز رو مثل پرنده ها و خزنده ها و حیوانات شب رو مثل گونه های خاصی از خفاش ها هستند.
۲) پخش کننده های گروه دوم که مورچه ها و جوندگان هستند و میوه را از روی زمین برداشت می کنند.
گروه اول میوه و بذر ها را می خورند و گاه در محل های سایه دار و مرطوب که برای جوانه زنی مناسب است دفع می کنند. گروه دوم میوه را به آشیانه خود می برند که در آنجا اگر بذری از خورده شدن در امان بماند معمولا محیط مناسبی برای جوانه زنی یافته است.
پراکنش بذر توسط آب در گیاهان پدیده نادری است اما در بعضی از جنس های کاکتوس به نظر می رسد این شیوه عامل اصلی پراکنش بذرها باشد. پراکنش توسط آب برای گونه هایی از کاکتوس ها که در دره های نزدیک رودخانه ها یا در مناطقی با سیلاب های فصلی زندگی می کنند بیشتر اتفاق می افتد. در برخی جوامع گیاهی همزمانی بین میوه دهی با سیلاب های سالیانه نشان گر سازگاری برای انتشار بذر توسط آب است. بنابراین پراکنش بوسیله آب عمدتا مشخصه ای زیستگاه است تا اینکه به گیاه مربوط باشد. نمونه هایی از کاکتوس ها که بذر آنها بوسیله آب پراکنده می شود شامل: ماتوکانا(Matucana) فرایلا(Frailea)، آستروفیتوم و Seleniocereus witti است. بذر این گیاهان ساختاری شبیه به قایق دارد که سازگاری ویژه ای است برای شناور ماندن و جابجایی توسط آب.
راهنمای نگهداری و پرورش بنفشه آفریقایی نکات بسیار مهم برای پرورش دهندگان کنتیا ، شامادورا ، اریکا و انواع نخل و یوکاها